Prawo sprzeciwu wobec przetwarzania danych przez Schufa – co mówi artykuł 21 RODO?
Schufa to największa niemiecka agencja informacji kredytowej, która zbiera i analizuje dane milionów konsumentów. Na podstawie tych danych tworzy tzw. scoring kredytowy – wartość prognostyczną, która ma wskazywać na zdolność danej osoby do regulowania zobowiązań. Choć taka praktyka służy ocenie ryzyka finansowego dla banków czy wynajmujących mieszkania, z perspektywy ochrony danych osobowych budzi wiele kontrowersji. Artykuł 21 RODO daje konsumentom możliwość wyrażenia sprzeciwu wobec takiego przetwarzania, jeżeli mogą oni wykazać szczególną sytuację uzasadniającą zaprzestanie przetwarzania ich danych. W artykule wyjaśniamy, jak skorzystać z tego prawa, jakie wymogi należy spełnić, jakie argumenty były skuteczne przed sądami oraz jakie znaczenie mają najnowsze orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i sądów niemieckich.
Kontekst: ocena zdolności kredytowej przez Schufa i ochrona danych
SCHUFA Holding AG jest największą agencją informacji gospodarczej w Niemczech, która gromadzi różnorodne dane osobowe konsumentów (np. informacje o rachunkach kredytowych, zaległościach w płatnościach, postępowaniach upadłościowych). Dane te są wykorzystywane przez Schufa do obliczania zdolności kredytowej, czyli statystycznych prognoz dotyczących prawdopodobieństwa, z jakim dana osoba wywiąże się ze swoich przyszłych zobowiązań płatniczych. Banki, wynajmujący i inni partnerzy umowni korzystają z tych ocen w celu oceny ryzyka.
Z punktu widzenia ochrony danych osobowych stanowi to przetwarzanie danych osobowych, które jest dopuszczalne wyłącznie na podstawie przepisów prawa. W większości przypadków Schufa nie powołuje się w tym celu na zgodę konsumentów, ale na „uzasadniony interes” zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. f RODO.
Dopóki interes ten przeważa nad interesem osoby, której dane dotyczą, w zakresie ochrony jej danych, przetwarzanie jest uznawane za zgodne z prawem. Jednakże RODO przyznaje osobom, których dane dotyczą, różne prawa, w tym prawo do sprzeciwu zgodnie z art. 21 RODO.
Artykuł 21 RODO – treść prawa do sprzeciwu
Artykuł 21 RODO daje każdej osobie, której dane dotyczą, prawo do wniesienia w dowolnym momencie sprzeciwu wobec przetwarzania dotyczących jej danych osobowych ze względu na jej szczególną sytuację, jeżeli przetwarzanie odbywa się na podstawie art. 6 ust. 1 lit. e) lub lit. f) RODO.
Sprzeciw musi zostać zgłoszony na piśmie lub drogą elektroniczną i musi być uzasadniony. Ogólne stwierdzenia, takie jak „Nie zgadzam się”, nie są wystarczające. Należy wyjaśnić, dlaczego w tym konkretnym przypadku interes osoby, której dane dotyczą, przeważa nad interesem Schufa.
„Szczególna sytuacja”: wymagania zgodnie z orzecznictwem
Sądy wymagają od konsumentów przedstawienia nietypowych okoliczności osobistych, ekonomicznych lub społecznych. Przykłady:
- długotrwała choroba mająca skutki ekonomiczne
- groźba utraty dachu nad głową w wyniku wypowiedzenia najmu
- kradzież tożsamości
Natomiast typowe konsekwencje, takie jak utrudnienia w znalezieniu mieszkania lub odmowa udzielenia kredytu, nie są wystarczające.
Automatyczna ocena punktowa, art. 22 RODO i uzasadnione interesy
Kolejnym aspektem jest automatyczna ocena punktowa. Art. 22 RODO zabrania podejmowania decyzji opartych wyłącznie na automatycznym przetwarzaniu danych, które mają istotny wpływ na osoby, których dane dotyczą. W grudniu 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że ocena Schufa może podlegać właśnie tym przepisom – zwłaszcza wtedy, gdy jest ona faktycznie jedynym decydującym czynnikiem.
W ten sposób podważona zostaje również podstawa prawna oceny zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. f RODO, co z kolei wzmacnia możliwości wniesienia sprzeciwu zgodnie z art. 21 RODO.
Przegląd orzecznictwa: BGH, ETS, LG Wiesbaden & Co.
Kilka ważnych zmian:
- ETS: informacje o umorzeniu pozostałej części zadłużenia mogą być przechowywane tylko przez 6 miesięcy
- OLG Kolonia (2025): również spłacone długi należy usunąć w odpowiednim terminie
- BGH: wcześniej na korzyść Schufa, obecnie coraz więcej ograniczeń wynikających z RODO
- LG Wiesbaden i LG Frankfurt: szczególne sytuacje mogą prowadzić do usunięcia danych
Sądy wymagają obecnie znacznie surowszych standardów i coraz większy nacisk kładą na ochronę danych osób, których dane dotyczą.
Egzekwowanie prawa do sprzeciwu w praktyce
- Wniosek o kopię danych Schufa zgodnie z art. 15 RODO
- Sporządzenie pisemnego sprzeciwu (konkretnego i uzasadnionego)
- Załączenie dowodów (zaświadczeń, dokumentów urzędowych itp.)
- Dostarczyć do Schufa – najlepiej listem poleconym lub e-mailem z potwierdzeniem odbioru
- Poczekać na odpowiedź Schufa
- W przypadku odmowy: zwrócić się do organu ochrony danych lub wnieść pozew
Praktyczne przeszkody: dowody i wytrwałość
Największą przeszkodą jest udowodnienie wyjątkowej sytuacji osobistej. Wiele osób waha się przed ujawnieniem intymnych szczegółów. Ponadto Schufa często odrzuca sprzeciwy w sposób ogólnikowy. W takiej sytuacji pomocna jest wytrwałość lub skorzystanie z pomocy prawnej.
Ważne: nawet jeśli sprzeciw nie zostanie natychmiast uwzględniony, wywiera on presję na Schufa i pokazuje gotowość do podjęcia działań.
Podsumowanie i perspektywy
Artykuł 21 RODO jest cennym narzędziem, ale nie daje carte blanche. Sprzeciw ma szansę powodzenia tylko w wyjątkowych okolicznościach. Jednak dzięki nowym orzeczeniom ETS i rosnącej presji na agencje informacji kredytowej szanse konsumentów rosną. Warto dochodzić swoich praw i być wytrwałym. Trend wyraźnie zmierza w kierunku większej ochrony danych i kontroli ludzkiej w procesie oceny zdolności kredytowej.
Linki dodatkowe
– Oficjalna strona internetowa SCHUFA Holding AG
– Tekst RODO w języku niemieckim na stronie EUR-Lex
– Dr Schulte: adwokat ds. usuwania danych z Schufa – strona internetowa kancelarii
– Pełny tekst wyroku ETS C-634/21 (07.12.2023)
– Hessischer Datenschutzbeauftragter (inspektor ochrony danych odpowiedzialny za skargi dotyczące Schufa)