Ocena Schufa może zadecydować o Twoim kredycie na wymarzone auto czy mieszkaniu na wynajem. Jednak to, co dokładnie wpływa na wyniki tej tajemniczej instytucji, często pozostaje zagadką. Schufa opiera swoje decyzje na złożonych algorytmach, których szczegóły chronione są jako tajemnica handlowa. Co zrobić, gdy ocena jest błędna, a konsekwencje niesprawiedliwe? Valentin Schulte z kancelarii Dr. Thomas Schulte w Berlinie wyjaśnia kluczowe tajemnice Schufa oraz radzi, jak konsumenci mogą skutecznie egzekwować swoje prawa. Dowiedz się, jak bronić się przed niekorzystnymi wpisami i dlaczego przejrzystość wciąż pozostaje największym wyzwaniem.
Ocena Schufa – ważne tajemnice
O algorytmach i prawach do informacji: jak konsumenci walczą z błędami – i dlaczego przejrzystość pozostaje największą tajemnicą – Valentin Schulte, ekonomista B.Sc., student prawa, kancelaria Dr. Thomas Schulte, Berlin.
Schufa, czyli Schutzgemeinschaft für allgemeine Kreditsicherung (Stowarzyszenie na rzecz Ogólnej Ochrony Kredytowej), jest jedną z najważniejszych instytucji w Niemczech zajmujących się oceną zdolności kredytowej konsumentów. Jej rola jest kluczowa, ponieważ pełni ona funkcję pośrednika między konsumentami a kredytodawcami. Za pomocą systemu punktacji Schufa ocenia zdolność kredytową konsumenta i tworzy wartości prawdopodobieństwa, które mają przewidywać, jak prawdopodobne jest, że kredytobiorca wywiąże się ze swoich zobowiązań finansowych. Oceny te mogą jednak mieć poważne konsekwencje dla osób, których dotyczą, od zatwierdzenia kredytu po odmowę zawarcia umowy na telefon komórkowy.
Podstawy prawne, takie jak ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) i federalna ustawa o ochronie danych (BDSG), regulują, jakie dane może przetwarzać Schufa i jakie prawa przysługują osobom, których dane dotyczą. Ponadto orzeczenia Federalnego Trybunału Sprawiedliwości (BGH) i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) doprecyzowały podstawę prawną działania Schufa. Niemniej jednak przejrzystość procedur oceny zdolności kredytowej pozostaje kontrowersyjnym tematem, który regularnie jest przedmiotem dyskusji.
Podstawy obliczeń Schufa
Obliczenia Schufa opierają się na algorytmie, który jest zasilany z wielu różnych źródeł danych. Zgodnie z § 31 ust. 1 BDSG celem oceny punktowej jest ustalenie prawdopodobieństwa przyszłych zachowań płatniczych osób fizycznych. Wartości te mają stanowić podstawę decyzji kredytodawców, takich jak banki, wynajmujący lub ubezpieczyciele. Dane uwzględniane w ocenie obejmują informacje takie jak istniejące kredyty, zaległości w płatnościach, częstotliwość wniosków kredytowych oraz czas trwania istniejących relacji biznesowych.
Istotnym punktem krytyki systemu oceny Schufa jest brak przejrzystości. Dokładny sposób działania algorytmu, czyli tzw. formuła oceny, jest chroniony tajemnicą handlową i nie jest dostępny dla konsumentów. W 2014 r. Federalny Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że Schufa nie ma obowiązku ujawniania tej formuły, o ile wynik pozostaje zrozumiały dla konsumenta (wyrok Federalnego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2014 r., VI ZR 156/13). Orzeczenie to wywołało dyskusję na temat tego, na ile wynik może być naprawdę zrozumiały, jeśli dokładne podstawy obliczeń pozostają nieznane.
Podstawa prawna gromadzenia danych
Przetwarzanie danych osobowych przez Schufa jest zgodne z prawem tylko wtedy, gdy odbywa się zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. f RODO. Przepis ten zezwala na przetwarzanie, jeżeli jest to konieczne do ochrony uzasadnionych interesów i nie narusza podstawowych praw osób, których dane dotyczą. Zgodnie z § 31 ust. 2 BDSG przekazywanie negatywnych wpisów do Schufa podlega jednak surowym warunkom. Na przykład wierzytelność może zostać zgłoszona tylko wtedy, gdy dłużnik otrzymał już dwa upomnienia i nie zakwestionował wierzytelności. Przepis ten chroni konsumentów przed bezprawnym przechowywaniem błędnych lub spornych wpisów.
Prawa osób, których dane dotyczą
Aby chronić konsumentów przed nieuprawnionymi lub błędnymi wpisami w Schufa, prawo o ochronie danych osobowych przewiduje szerokie prawa. Prawo do informacji, prawo do sprostowania i prawo do usunięcia danych należą do najważniejszych narzędzi, z których mogą korzystać konsumenci w celu kontroli swoich danych.
Prawo do informacji zgodnie z art. 15 RODO i § 34 BDSG umożliwia konsumentom żądanie pełnego przeglądu danych przechowywanych w Schufa. Informacje te muszą również zawierać informacje o pochodzeniu danych i odbiorcach, którym zostały one przekazane. Konsumenci mogą uzyskać te informacje raz w roku bezpłatnie. Ponadto Schufa oferuje płatne usługi, dzięki którym konsumenci mogą regularnie sprawdzać swoje dane dotyczące zdolności kredytowej.
Prawo do sprostowania zgodnie z art. 16 RODO umożliwia konsumentom poprawianie nieprawidłowych lub niekompletnych danych. Typowym przypadkiem jest sytuacja, w której wierzytelność jest zgłoszona jako „otwarta”, mimo że została już uregulowana.
W takich przypadkach konsument może zażądać sprostowania danych, a Schufa jest zobowiązana do dokonania korekty w odpowiednim terminie. Prawo do usunięcia danych, uregulowane w art. 17 RODO i § 31 ust. 2 BDSG, ma zastosowanie w przypadkach, gdy dane nie są już potrzebne lub zostały zapisane niezgodnie z prawem.
Szczególnie istotnymi przykładami są wpisy dotyczące zaspokojonych roszczeń lub umorzenia pozostałej części zadłużenia, które muszą zostać usunięte po upływie określonego terminu. W wyroku z 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnił, że wpisy dotyczące umorzenia pozostałej części zadłużenia muszą zostać usunięte najpóźniej po upływie sześciu miesięcy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2023 r., C-634/21).
Dylemat Schufa: kiedy rachunek za telefon komórkowy staje się zabójcą kredytu
Wyobraź sobie: Pan Müller, uczciwy obywatel, stoi w banku i składa wniosek o kredyt, aby w końcu sfinansować swój wymarzony samochód – elegancki czerwony samochód sportowy. Jednak zamiast przyjaznego uśmiechu otrzymuje tylko potrząśnięcie głową od doradcy bankowego. Powód? Wpis w Schufa twierdzi, że pan Müller nie zapłacił rachunku za telefon komórkowy. Pan Müller jest zaskoczony – rachunek? Przecież już dawno go opłacił! A może jednak nie?
Pierwszy szok zamienia się w działanie: pan Müller prosi o informacje z Schufa, które wkrótce potem trafiają do jego domu. I rzeczywiście, czarno na białym: tajemniczy rachunek za telefon komórkowy nadal figuruje w danych jako „nieuregulowany”. To irytujące – Müller już dawno zapłacił rachunek, a opłata pocztowa za przelew była dla niego wtedy prawie tak samo irytująca jak zawyżone opłaty za telefon komórkowy.
Pełen optymizmu dzwoni do Schufa i domaga się korekty. Jednak tam odmawia mu się w przyjazny sposób: „Musi pan to wyjaśnić ze swoim operatorem komórkowym”. Operator z kolei nie jest ani szczególnie szybki, ani szczególnie zmotywowany, aby naprawić błąd. Mija kilka tygodni, a pan Müller pozostaje nie tylko bez kredytu, ale także bez czerwonego samochodu.
Co robić? Pan Müller, który w międzyczasie stał się ekspertem w dziedzinie ochrony danych, szuka pomocy u doświadczonego prawnika, który powołuje się na art. 16 RODO i wnosi pozew. Sąd orzeka, że pan Müller ma rację. Schufa zostaje zobowiązana do natychmiastowego usunięcia błędnego wpisu. Czego się z tego nauczyliśmy? Że niewielki błąd w danych wystarczy, aby zniweczyć wielkie marzenia – lub pokazać, że warto uparcie walczyć o swoje prawa.
Jednak podczas gdy pan Müller w końcu ma swój samochód, można się zastanawiać: ilu innych ludzi utknęło w biurokratycznej dżungli między Schufą a innymi instytucjami?
Zautomatyzowane decyzje i wpływ ETS
Zautomatyzowane decyzje, które mają istotne skutki prawne lub gospodarcze, są coraz częściej krytykowane. Zgodnie z art. 22 ust. 1 RODO takie decyzje są dopuszczalne tylko pod pewnymi warunkami. ETS orzekł, że procedury oceny ryzyka, które są w pełni zautomatyzowane i stosowane bez kontroli ludzkiej, mogą naruszać RODO. Wyrok ten zobowiązuje Schufa i innych dostawców do zwiększenia przejrzystości swoich procesów i zapewnienia, że osoby, których dane dotyczą, mogą w razie potrzeby zażądać ręcznej weryfikacji decyzji.
Skutki błędnych ocen
Błędny wpis w Schufa może mieć daleko idące konsekwencje. Oprócz odmowy udzielenia kredytu może to również wpłynąć na umowy najmu lub umowy o świadczenie usług telefonii komórkowej. Organizacje ochrony konsumentów krytykują Schufę za zbyt powolne korygowanie błędów i to, że to konsumenci często muszą udowodnić, że wpisy są nieuzasadnione, aby je usunąć. Prowadzi to do strat finansowych i znacznych niedogodności.
Więcej informacji można znaleźć np. tutaj.
Schufa i podobne instytucje od lat znajdują się pod presją, aby zapewnić większą przejrzystość. Organizacje ochrony konsumentów domagają się pełnego ujawnienia algorytmów oceny zdolności kredytowej, aby konsumenci mogli lepiej zrozumieć przyczyny swojej oceny. Ponadto krytycznie podchodzi się do praktyki przechowywania danych przez dłuższy czas. Rząd federalny planuje wprowadzenie bardziej rygorystycznych przepisów dotyczących procedur oceny zdolności kredytowej w ramach reformy prawa o ochronie danych.
Dr. Thomas Schulte, Berlin – Kancelaria prawa ochrony danych osobowych i finansów
https://www.dr-schulte.de/